Szymon Gajda, WFOŚiGW w Gdańsku: Działamy na rzecz ekologii i mieszkańców

W roku 2023 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku obchodzi 30-lecie działalności. Przez te lata, jako partner samorządów oraz przedsiębiorców, zrealizował szereg inicjatyw, których celem była troska o ludzi i środowisko. Które projekty uważa pan za kluczowe?

Warto przypomnieć, że w latach 70. i 80. XX wieku Polska była jednym z najbardziej zanieczyszczonych krajów Europy. Pomorze cierpiało z powodu bakteriologicznego skażenia Zatoki Gdańskiej i stanowiło jeden z 27 polskich regionów klęski ekologicznej. Dlatego priorytetem działalności funduszu od chwili jego powstania była realizacja „Programu ochrony wód Zatoki Gdańskiej i Zatoki Puckiej”.

Rozbudowana została mechaniczna oczyszczalnia ścieków Gdańsk Wschód oraz mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia Dębogórze. Powstała oczyszczalnia w Helu, zmodernizowane zostały oczyszczalnie w Jastarni i Swarzewie. W roku 1990 w ówczesnym województwie gdańskim funkcjonowały trzy grupowe oczyszczalnie ścieków. Obecnie na tym samym obszarze działa ich ponad 100.

Wielkim sukcesem było otwarcie plaż nad polskim Bałtykiem i dzisiaj już chyba nikt nie wyobraża sobie wakacji bez polskiego morza, turystów, sportów wodnych i strzeżonych kąpielisk. Nie zawsze tak było. Warto to docenić, jest to także efekt naszych działań.

Od początku istnienia funduszu dbamy też o jakość powietrza w regionie. W1997 roku zlikwidowana została elektrociepłownia na Ołowiance, dzięki czemu zakończyła się emisja toksycznych substancji do atmosfery w centrum miasta. Teraz w tym miejscu znajduje się piękna Filharmonia Bałtycka.

Przez 30 lat działalności Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku sfinansował wiele projektów, których celem była ochrona powietrza.

Naszym flagowym programem jest Czyste Powietrze, dzięki któremu w regionie zlikwidowanych zostało prawie 18 tys. kopciuchów! To duży sukces. Bardzo się z niego cieszymy, wiemy jednak, że jeszcze dużo przed nami. Nadal walczymy ze smogiem i nawykami naszego społeczeństwa.

Zachęcamy do likwidacji starych kotłów i zastępowania ich nowoczesnymi, spełniającymi wszelkie normy źródłami ciepła. Zachęcamy także do zmiany samochodu na rower czy środki komunikacji miejskiej. Zespół Czystego Powietrza jest w naszym funduszu najliczniejszy. Każdego dla 25 osób pracuje, aby w województwie pomorskim oddychało się lepiej.

Inne finansowane przez nas programy, których celem jest poprawa jakości powietrza na terenie województwa pomorskiego, to między innymi – Ciepłe Mieszkanie, Agroenergia, Brodziec, czy niedawno ogłoszone – Bielik i Remiz.

Od 16 lat pomagamy usuwać i unieszkodliwiać odpady zawierające azbest. Zawarliśmy z pomorskimi samorządami 840 umów o dofinansowanie, udzieliliśmy 24 mln zł dotacji, dzięki którym unieszkodliwionych zostało 45 tys. ton takich odpadów. Do unieszkodliwienia pozostało jeszcze 227 tys. ton, z czego 186 tys. na terenach osób prywatnych.

Dzięki takim działaniom Pomorskie zmienia się, stając się regionem bardziej ekologicznym. Dużym powodzeniem cieszą się programy mające na celu wymianę nieefektywnych źródeł ciepła na nowoczesne. Na jakim są one obecnie etapie?

W programie Ciepłe Mieszkanie zakończył się pierwszy nabór. Zainteresowanie jest bardzo duże i nasz region znalazł się drugim miejscu w Polsce pod względem liczby wniosków złożonych przez gminy. W rezultacie do 57 pomorskich gmin trafi 81,5 mln zł dofinansowania. Środki te zostaną przeznaczone na wymianę tzw. kopciuchów i poprawę efektywności energetycznej w mieszkaniach znajdujących się w budynkach wielorodzinnych. Ogłaszane będą kolejne nabory wniosków dla pomorskich gmin. Warto obserwować naszą stronę internetową i media społecznościowe, gdzie zamieszczamy wszystkie informacje.

Program Remiz, dotyczący wsparcia w zakresie modernizacji energetycznej budynków wielorodzinnych, jest adresowany do pomorskich samorządów, spółdzielni mieszkaniowych i przedsiębiorców. Podmioty te mogą uzyskać dofinansowanie przeznaczone na termomodernizację obiektów, wymianę źródeł ciepła oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budynkach wielorodzinnych. Wsparcie finansowane oferowane jest w formie pożyczek udzielanych do 15 lat, ze stałym oprocentowaniem w wysokości 4 procent w skali roku. Istnieje możliwość sfinansowania 100 proc. wartości inwestycji.

Natomiast program Brodziec dotyczy inwestycji związanych z adaptacją do zmian klimatu. Jest to pilotażowe działanie WFOŚiGW w Gdańsku skierowane do publicznych uczelni wyższych działających na terenie województwa pomorskiego.

Jego celem jest zmniejszenie zużycia energii elektrycznej i ciepła, ograniczenie emisji dwutlenku węgla, zagospodarowanie wód opadowych i roztopowych, a także lepsza efektywność wykorzystania wody. W ramach programu dofinansowanie otrzymały cztery uczelnie: Akademia Sztuk Pięknych, Politechnika Gdańska, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu oraz Gdański Uniwersytet Medyczny.

Program Agroenergia wspiera rolników w zakupie i montażu odnawialnych źródeł energii. Będzie on realizowany do 30 czerwca 2027 roku. Kto może ubiegać się o wsparcie w ramach tego programu?

W programie Agroenergia rolnicy mogą otrzymać dofinansowanie na zakup i montaż urządzeń fotowoltaicznych, elektrowni wiatrowych, pomp ciepła oraz magazynów energii. Dodatkowe wsparcie przysługuje na utworzenie instalacji hybrydowej: fotowoltaiki lub elektrowni wiatrowej z pompą ciepła. Dotacja może wynieść do 20 proc. kosztów kwalifikowanych zadania, a maksymalna kwota dofinansowania to 25 tys. zł.

Budżet programu w województwie pomorskim wynosi 5,5 mln zł. Dotychczas wypłaciliśmy już milion złotych na zakup i montaż odnawialnych źródeł energii. W rezultacie sfinansowanych dzięki tym środkom inwestycji roczna emisja dwutlenku węgla obniży się o tysiąc ton.

Nabór wniosków w tym programie trwa do wyczerpania zasobów. Środki finansowe pochodzą z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Fundusz wspiera jeszcze wiele innych projektów eko, wśród nich takie, których celem jest ochrona przyrody i zrównoważone funkcjonowanie ekosystemów w województwie pomorskim…

Dzięki naszym dotacjom między innymi zwalczane są obce gatunki inwazyjne, rewitalizowane są pomniki przyrody oraz cenne przyrodniczo aleje starych i sędziwych drzew, prowadzona jest czynna ochrona w rezerwatach przyrody, a także działalność związana z funkcjonowaniem ośrodków leczenia i rehabilitacji zwierząt.

Właśnie wystartował program Ekopracownia – zielone serce szkoły. Dzięki niemu w województwie pomorskim powstanie 40 szkolnych pracowni. Budżet tego programu wynosi 2,5 mln zł i są to środki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Program skierowany jest do szkół podstawowych i średnich, które mogą się starać o dofinansowanie modernizacji lub adaptacji posiadanych pomieszczeń na ekopracownie. W każdym powiecie w województwie powstaną dwie pracownie: przyrodnicza oraz OZE.

Dzięki temu edukacja ekologiczna, która zawsze była dla nas ważna, może być prowadzona w niebanalny sposób i w nowoczesnych pracowniach, co przynosi spektakularne efekty.

Wsparcie innowacyjnych rozwiązań w zakresie ekologii odbywa się także poprzez doradztwo…

Wsparcie to jest realizowane poprzez Projekt Doradztwa Energetycznego, który jest działaniem nowatorskim, wyjątkowym w skali Europy. Zespół Doradców Energetycznych to grupa profesjonalistów, która doradza w zakresie gospodarki niskoemisyjnej, efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii. Specjaliści wspierają podmioty zainteresowane taką pomocą w planowaniu i wdrażaniu przyjaznych środowisku inwestycji, wyszukują możliwości ich sfinansowania i pomagają aplikować o środki finansowe, szkolą i edukują.

Z porad zespołu korzystają osoby fizyczne, przedsiębiorcy, gminy województwa pomorskiego, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe. Warto podkreślić, że pomoc doradców energetycznych jest bezpłatna, a korzyści z ich pracy odczuwamy wszyscy. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń i poprawa jakości powietrza mają olbrzymi wpływ na zdrowie i komfort życia mieszkańców regionu. Zmniejszają się wydatki na energię, i to zarówno te ponoszone przez mieszkańców, jak i przez gminy. Zyskuje też gospodarka, ponieważ rozwój rynku odnawialnych źródeł energii powoduje powstawanie nowych miejsc pracy. Przyczynia się również do wzrostu konkurencyjności firm i przedsiębiorstw.

Kończy się pierwszy etap tego projektu, który okazał się wielkim sukcesem, dlatego inicjatywa będzie kontynuowana.

Prowadzicie państwo również działalność edukacyjną. Jakie inicjatywy są w ramach tej działalności podejmowane?

Edukacja jest bardzo ważna w naszej działalności, w jej ramach organizujemy konkursy i realizujemy projekty dotyczące ochrony przyrody i edukacji ekologicznej. Wysłaliśmy plakaty dotyczące edukacji ekologicznej do wszystkich pomorskich instytucji oświatowych. Jesteśmy obecni na wielu festynach, wydarzeniach i eventach, mamy fantastyczne pomoce naukowe.

Oprócz programu Ekopracownia – zielone serce szkoły, o którym wspomniałem, realizowaliśmy przy współpracy z Muzeum II Wojny Światowej projekt „Ecological stories”, którego istotą była edukacja poprzez zabawę.

Było to także działanie innowacyjne, ponieważ edukacja ekologiczna prowadzona była przez instytucję zajmującą się historią. To właśnie muzeum, przy wsparciu funduszu, przygotowało zadania dotyczące ochrony przyrody i kształtowania postaw ekologicznych. W tym projekcie wzięło udział cztery tysiące osób.

Wiele organizacji i stowarzyszeń, dzięki naszemu finansowemu wsparciu prowadzi na szeroką skalę edukację ekologiczną. Realizują bardzo ciekawe zajęcia, które przyciągają tłumy zainteresowanych. Wymienię tu chociażby Pomorski Zespół Parków Krajobrazowych, Fundację Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Ekoinicjatywę czy fokarium działające przy Stacji Morskiej w Helu.

Przez trzy lata prowadziliśmy też kampanię „Pomorscy czują klimat”. Poruszała ona problem wpływu naszych codziennych zachowań i wyborów konsumenckich na środowisko. Skupiliśmy się na ochronie bioróżnorodności, gospodarce o obiegu zamkniętym, przekonywaliśmy do codziennego oszczędzania energii elektrycznej i wody, wybierania roweru lub środków komunikacji miejskiej zamiast samochodu. Na potrzeby kampanii przygotowaliśmy szereg materiałów edukacyjnych.

Województwo pomorskie to region chętnie odwiedzany przez turystów. Fundusz realizuje także kampanie skierowane do tej grupy, również dotyczące ekologii. Jakie są to kampanie?

Do turystów odwiedzających nasz region skierowane są kampanie ekoTurysta i ekoTtransport. Pierwsza z nich ma zwrócić uwagę zarówno turystów, jak i mieszkańców województwa pomorskiego, na problem zaśmiecania nadmorskich plaż, jezior oraz lasów. Ważne jest, aby nie zostawiać odpadów w miejscu wypoczynku, ale by wszystkie trafiały do koszy lub były zabierane.

Najczęściej mieszkańcy i turyści pozostawiają po sobie plastikowe butelki po napojach, plastikowe torby, niedopałki papierosów, opakowania po chipsach i słodyczach, sztućce i słomki. Z czasem plastikowe przedmioty, pod wpływem promieniowania UV, ścierania o piasek, działania fal, rozkładają się i stają się zagrożeniem dla środowiska morskiego.

Zwierzęta morskie często zaplątują się w większe odpady, a mniejsze połykają, myląc je z pożywieniem, co ma dla nich tragiczne konsekwencje. Każdego roku tylko z trójmiejskich nadmorskich plaż zbieranych jest kilkaset ton odpadów, co pokazuje skalę problemu.

W realizację kampanii społecznej ekoTurysta zaangażowane są lokalne społeczności. Z WFOŚiGW w Gdańsku współpracują uczelnie wyższe, organizacje pozarządowe, lokalne samorządy, Lasy Państwowe. Wspólnie przygotowywane są konferencje i spotkania, filmy edukacyjne, jesteśmy obecni z naszymi działaniami w radiu, telewizji oraz internecie.

W ramach kampanii ekoTransport promujemy jazdę na rowerze oraz korzystanie z publicznego transportu zbiorowego, zamiast jazdy samochodem, ponieważ transport samochodowy jest drugą, po indywidualnych, nieefektywnych systemach ogrzewania, przyczyną powstawania niskiej emisji. Współpracujemy w tym zakresie z organizacjami pozarządowymi, samorządowymi jednostkami budżetowymi oraz nadleśnictwami. organizujemy szereg festynów, obecni jesteśmy w mediach. Kampania, która jest odpowiedzią na problemy społeczne, prowadzona będzie przez trzy lata. Zobaczymy, w którym kierunku będzie się rozwijać.