Nowe spojrzenie na transformację energetyczną Europy Środkowej

Czy w krajach Europy Środkowo-Wschodniej przebiega ona dostatecznie szybko, czy założone cele są realizowane i czy państwa regionu mierzą się z innymi wyzwaniami niż kraje zachodnie? To niektóre z pytań, jakie postawili sobie analitycy Grupy ORLEN. Efektem ich pracy jest pierwszy raport poświęcony transformacji energetycznej w wybranych państwach.

W 2016 roku Unia Europejska ratyfikowała Porozumienie Paryskie, czyli plan działań mających ograniczyć globalne ocieplenie. Rządy postanowiły zatrzymać wzrost średniej globalnej temperatury na poziomie poniżej 2°C względem poziomu z czasów przedprzemysłowych i starać się, by było to nie więcej niż 1,5°C. W 2021 r. UE przyjęła pakiet Fit for 55, zawierający przepisy mające na celu obniżenie do 2030 r. emisji gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55% względem 1990 r. Aby osiągnąć ten cel, państwa członkowskie muszą zwiększyć udział energii ze źródeł odnawialnych, obniżyć emisję w sektorach objętych ETS oraz zredukować emisję gazów cieplarnianych w sektorze transportu. Poszczególne państwa przyjęły również zobowiązania krajowe, a niektóre ogłosiły też termin odejścia od węgla w energetyce. Umowa społeczna z górniczymi związkami zawodowymi przewiduje, że Polska miałaby zakończyć stosowanie go w 2049 roku, ale nie można wykluczyć wcześniejszego odejścia od węgla.

Zmiany klimatu: katastrofa, która dzieje się na naszych oczach

Te oraz szereg innych działań mają powstrzymać katastrofę klimatyczną, która dzieje się na naszych oczach. Wdrożenie przyjętych rozwiązań będzie się wiązało z różnymi wyrzeczeniami ze strony państw, firm i konsumentów: wymagać będzie przeprojektowania różnych systemów, wymiany źródeł ciepła, odchodzenia od dobrze znanych surowców na rzecz nowych. Pociągnie to za sobą duże koszty, które wszyscy zapłacimy na różnych etapach transformacji, ale zaniechanie walki ze zmianami klimatu przyniesie szereg negatywnych skutków, wśród których można wymienić:

• wzrost globalnych średnich temperatur;
• topnienie lodowców, które doprowadzi do podniesienia poziomu mórz i oceanów
• częstsze występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych (huraganów, fal upałów, powodzi)

W wyniku ich wystąpienia życie w wielu regionach zwłaszcza Azji i Afryki stanie się bardzo trudne. Uciekając przed suszą i innymi kataklizmami naturalnymi ludność krajów globalnego Południa będzie w sposób niekontrolowany przenosiła się do bogatszych państw, co pogłębi problem nielegalnych migracji. Ucierpi też przyroda, bo zmiany klimatyczne powodują spadek bioróżnorodności. Odbudowanie fauny i flory oraz odpowiednich warunków dla rolnictwa może zająć dekady.

Walka ze skutkami zmian klimatycznych generuje znacznie wyższe koszty niż zapobieganie ich powstawaniu. Należy również pamiętać o ludzkich dramatach, związanych z konsekwencjami negatywnych zmian środowiskowych, do których już dziś doprowadzają rosnące temperatury.

Raport zawiera wypowiedź Głównego Ekonomisty ORLENU Adama Czyżewskiego, w której zaznacza, że obecnym wyzwaniem przy wycofywaniu paliw kopalnych z koszyka energetycznego jest wzrost liczby ludności wiążący się z wzrastającym zapotrzebowanie na energię. Ekspert koncernu zaznacza, że cele związane z dekarbonizacją muszą zostać zrealizowane w stosunkowo krótkim czasie.

Czasu do zrealizowania podjętych zobowiązań jest coraz mniej, a nowa polityka klimatyczna w wielu obszarach spotyka się ze sprzeciwem grup społecznych, które przekonują, że zagraża ona ich istnieniu. Dlatego też należy doceniać skuteczne działania podejmowane przez państwa, firmy i samorządy oraz promować dobre praktyki.

Raport „Ścieżki transformacji energetycznej w Europie Środkowo-Wschodniej”

Grupa ORLEN przygotowała kompleksowy raport opisujący tempo i kierunki transformacji energetycznej Europy Środkowej. Opracowanie „Ścieżki transformacji energetycznej w Europie Środkowo-Wschodniej” jest pierwszym dokumentem, w którym tak szczegółowo przeanalizowano działania podejmowane przez 11 państw Europy Środkowo-Wschodniej, które przystąpiły do UE po 2004 r. Analitycy przyjrzeli się Polsce, Łotwie, Litwie, Estonii, Czechom, Węgrom, Słowacji, Słowenii, Bułgarii, Rumunii i Chorwacji. Uwzględnili również Niemcy i Austrię, które stanowią interesujący punkt odniesienia ze względu na większe zaawansowanie wielu procesów, które składają się na transformację energetyczną, np. rozwój elektromobilności. Ponadto ORLEN prowadzi w tych krajach działalność, co w naturalny sposób stawia je w orbicie zainteresowania Koncernu.

Ponadto analitycy zadają pytanie o potencjał rynków energetycznych państw Europy Środkowo-Wschodniej i próbują odpowiedzieć na pytanie, co upodabnia je do rynków państw zachodnich (w szczególności Niemiec i Austrii), a co stanowi o ich odrębności. Różnice wynikają między innymi z geopolityki i poziomu zamożności różnych krajów Unii Europejskiej.

Kierunki transformacji energetycznej – co wzięto pod uwagę?

Autorzy opracowania przeanalizowali Krajowe plany na rzecz energii i klimatu (KPEiK), czyli dokumenty przedstawiające założenia i cele oraz polityki i działania na rzecz realizacji 5 wymiarów unii energetycznej:

• bezpieczeństwa energetycznego,
• wewnętrznego rynku energii,
• efektywności energetycznej,
• obniżenia emisyjności,
• badań naukowych, innowacji i konkurencyjności.

Polski KPEiK na lata 2021-2030 przewiduje m.in. obniżenie o 7 proc. emisji gazów cieplarnianych w sektorach nieobjętych systemem ETS w porównaniu do poziomu w roku 2005 oraz 21-23 proc. udziału OZE w finalnym zużyciu energii brutto

Uwzględnili również sposób, w jaki państwa regionu zapewniły strategiczną dywersyfikację dostaw. Wiele miejsca w analizie poświęcono działaniom 11 państw regionu zmierzającym do obniżenia emisyjności i zwiększenia bezpieczeństwa, pominięto natomiast koszty tych działań. Nie jest to przeoczenie: celem raportu jest usystematyzowanie wiedzy o tym, na jakim etapie dziś znajduje się transformacja energetyczna państw regionu i w jakich kierunkach zmierzają, a nie odnoszenie się do liczb, które mogą być nieprecyzyjne. Analiza bazuje na planach krajowych, a te nie zawierają całościowych szacunkowych kosztów.

Skalowanie i modyfikowanie technologii

Dr Adam B. Czyżewski, Głównym Ekonomistą ORLEN, zwrócił uwagę, że powodzenie transformacji energetycznej wymaga działań wykraczających poza skalowanie i modyfikowanie istniejących technologii. Potrzebne są inwestycje w nowe technologie.

W raporcie dr Adam B. Czyżewski mówi, że cel redukcji emisji gazów cieplarnianych jest globalny i transformacja energetyczna powinna przyspieszyć nie tylko w krajach rozwiniętych, ale także w krajach rozwijających się.

Dodał, że wprawdzie kraje Europy Środkowo-Wschodniej nie należą do czołówki pod względem stosowania przełomowych rozwiązań technologicznych i zwrócił uwagę na fakt, że kraje CEE powinny zwiększyć swoje możliwości w sektorze energetycznym i dołączyć do grona krajów opierających swój rozwój na przewadze technologicznej.

Transformacja energetyczna może być szansą dla regionu

Autorzy analizy zauważają, że choć omawiane państwa Europy Środkowo-Wschodniej notowały szybsze od średniej unijnej tempo wzrostu PKB, wiele z nich zmaga się obecnie z poważnym wyzwaniem społeczno-ekonomicznym, jakim jest zmniejszająca się populacja. Aby utrzymać się na ścieżce szybkiego rozwoju, będą one zatem potrzebowały znacznego wzrostu produktywności. Możliwości rozwoju w tym zakresie stwarza transformacja energetyczna, o ile zostanie przeprowadzona w sposób przemyślany i uporządkowany. Wnioski z projektu zaprezentowane przez analityków mówią, że zróżnicowane podejście do kształtu przyszłego miksu energetycznego, prowadzące do intensywnego rozwoju wszelkiego rodzaju zeroemisyjnych źródeł energii, w tym OZE i elektrowni jądrowych, jest szansą na rozwój przedsiębiorstw w wielu gałęziach gospodarki.

Cały raport dostępny jest na stronie future.orlen.pl. Dokument podzielony został na pięć części. Po wprowadzeniu i omówieniu metodologii pojawiają się rozdziały dotyczące Zielonej Transformacji (omówiono ją na przykładzie energetyki i transportu) oraz bezpiecznej transformacji. Na końcu zestawiono najważniejsze wnioski. Analizę podzielono na dwa scenariusze, zakładające realizację obecnych zobowiązań na rzecz energii i klimatu oraz zwiększenie ambicji poszczególnych krajów.

Koncern zastrzega, że nie jest to prognoza ani oficjalne stanowisko. Czym więc jest? Raport może stanowić ciekawy punkt wyjścia w dyskusji o polityce energetycznej państw Europy Środkowo-Wschodniej i ułatwiać porównanie ich osiągnięć. Sukcesy innych państw stanowią motywację do działania, a świadomość prześcignięcia ich działań to nagroda za trud włożony w transformację. Nawet pod wpływem społecznego niezadowolenia czy wysokich kosztów, nie powinno się rezygnować z przyjętych działań, ponieważ nie ma dla nich alternatywy.

Autorzy raportu podkreślają, że decydenci polityczni, podmioty branżowe oraz interesariusze mają obowiązek wspólnie stawić czoło wyzwaniom, wykorzystywać istniejące możliwości i kształtować zrównoważoną przyszłość energetyczną regionu.