Już 56 proc. ludzi na świecie i 60 proc. Polaków mieszka w miastach i – według prognoz – odsetek ten będzie nadal wzrastać. To właśnie w miastach jak w soczewce skupiają się najważniejsze problemy społeczne, ekonomiczne, energetyczne, ekologiczne, klimatyczne i infrastrukturalne. „Betonoza”, przeludnienie, smog, hałas, korki, letnie wyspy gorąca itd., itp. Co zrobić, żeby życie w miastach stało się lepsze, a same miasta stały się bardziej przyjazne dla swoich mieszkańców i dla środowiska?
Innowacje dla bezpieczeństwa
W celu polepszenia jakości życia ludzi w miastach coraz częściej stawia się na nowoczesne technologie. Internet rzeczy (IoT), sztuczna inteligencja (AI) czy big data we współczesnych miastach są traktowane jako narzędzia efektywnego zarządzania zasobami. Wykorzystuje się je na przykład w inteligentnym zarządzaniu oświetleniem, energią, transportem czy odpadami. Bez nich nie sposób sobie wyobrazić również kwestii bezpieczeństwa.
Rozwiązania w tej dziedzinie wypracowuje m.in. spółka PZU LAB, której działalność – jak mówi jej prezes, dr inż. Dariusz Gołębiewski – skupia się na zapewnieniu bezpieczeństwa obszarom miejskim i zintegrowanym z nimi obszarom przemysłowym. Chodzi przede wszystkim o ograniczenie negatywnych zdarzeń, które mogłyby dotknąć społeczności lokalnych i gospodarki. PZU LAB tworzy rozwiązania na rzecz klientów PZU – samorządów firm miejskich czy przedsiębiorstw.
Takie systemy bezpieczeństwa opierają się na kilku technologiach. PZU Lab wykorzystuje m.in. LoRaWAN, czyli przemysłowy internet rzeczy, który służy do zbierania informacji w czasie rzeczywistym poprzez system czujników montowanych w infrastrukturze miejskiej i przemysłowej. Sensory radiowo komunikują się z chmurą, przekazując dane. Dane z czujników zbierane przez chmurę obliczeniową z algorytmami uczenia maszynowego są w niej analizowane i szybko weryfikowane. Pozwala to zdiagnozować potencjalne zagrożenie. Pozyskane informacje szybko trafiają do odpowiedzialnych za bezpieczeństwo operatorów (np. na urządzenia mobilne) oraz do centrum monitorowania, gdzie inżynierowie PZU LAB weryfikują, czy faktycznie występuje zagrożenie i w razie potrzeby reagują
Jednym z przykładów wdrożeń jest monitorowanie bezpieczeństwa i ciągłości pracy sortowni odpadów – PZU Lab zabezpiecza kilkanaście tego typu obiektów w Polsce. Dotychczas udało się uniknąć w nich niebezpiecznych zdarzeń. Jest to duży sukces, ponieważ każdy pożar w sortowni czy na składowisku wiąże się z dużym zanieczyszczeniem środowiska. Nie jest to tylko skażenie powietrza. W wyniku przeprowadzania akcji pożarniczej zanieczyszczenia przedostają się również do rzek, jezior czy gleby.
Innowacje w przestrzeni miejskiej
Jednym z kluczowych elementów wpływających na jakość życia mieszkańców jest organizacja przestrzeni miejskiej i zadbanie o odpowiednią infrastrukturę, m.in.: drogi, ścieżki rowerowe, komunikację zbiorową. Rosnąca liczba mieszkańców miast stwarza konieczność jej rozbudowy i modernizacji. Dodatkowo cała przestrzeń miejska powinna być inkluzywna, czyli odpowiadać potrzebom różnych grup. Nie tylko młodych zdrowych, ale i osób z niepełnosprawnościami, o ograniczonej mobilności, rodziców z dziećmi czy osób starszych.
Mieszkańcy coraz bardziej doceniają też dziś rolę miejskiej zieleni i oczekują od samorządów walki z „betonozą”. Według Europejskiej Agencji Środowiska, parki, ogródki działkowe, jeziorka, mają kluczowe znaczenie dla zdrowia i dobrostanu, przede wszystkim osób starszych, dzieci oraz osób o niskich dochodach. A co jeśli jednak nie ma miejsca na założenie nowego dużego parku? Można stworzyć park kieszonkowy. Pierwszy powstał w latach 60. ubiegłego wieku w Nowym Jorku, dziś takich miniparków jest coraz więcej – również w polskich miastach. Alternatywą w przypadku braku przestrzeni może też być zagospodarowanie dachów, co robią mieszkańcy Helsinek poprzez projekt CircularHoodFood. Polega on na zaadaptowaniu dachów budynków mieszkalnych na ogrody warzywne tzw. urban farming. Takie ogrody na wysokościach z jednej strony są miejscem odpoczynku i aktywizacji osób starszych. Z drugiej – wspólna uprawa roślin daje mieszkańcom możliwość uzyskania własnych owoców, warzyw czy ziół, ale także tworzy poczucie społeczności sąsiedzkiej. Co ważne – zielone dachy pozwalają na zmniejszenie zużycia energii, ponieważ ogrody stanowią świetną warstwę izolacyjną.
Innowacji w przestrzeni miejskiej jest naprawdę wiele i znajdziemy je również w Polsce. Przykładem włączenia mieszkańców w dbałość o przestrzeń miejską jest warszawska bezpłatna aplikacja na telefon 19115. Jest to system zgłoszeń, z którego można korzystać również przez stronę internetową czy infolinię. Kilkoma prostymi operacjami na telefonie można poinformować urząd miasta o awariach wodociągów czy sygnalizacji świetlnej, nielegalnym wysypisku śmieci czy blokadach na drogach. Do Miejskiego Centrum Kontaktu Warszawa 19115 w ciągu ośmiu lat wpłynęło już niemal 4 mln zgłoszeń, z czego 2 mln to były zgłoszenia interwencyjne i wolne wnioski warszawiaków. Z platformą jest zintegrowany system analityczny, który pozwala na szczegółową ocenę obszarów wymagających odpowiednich decyzji zarządczych.
– Chcemy rozwijać nasz biznes w sposób zrównoważony i odpowiedzialny, dbając o środowisko, angażując się społecznie, bo ważne są dla nas nie tylko wyniki finansowe, ale także sposób, w jaki je osiągamy. Zależy nam na tym, by nasze działania motywowały innych do pozytywnych zmian – tłumaczy zaangażowanie ubezpieczyciela Dorota Macieja, członkini zarządu PZU Życie. – Chcemy kreować nowe standardy, dzieląc się naszą wiedzą i doświadczeniami ze wszystkimi, którzy chcą budować lepszą, bezpieczniejszą, zdrowszą, bardziej sprawiedliwą teraźniejszość i przyszłość.
Podobną aplikację – Smart City Poznań – ma również stolica Wielkopolski. Za pomocą tego narzędzia można m.in. zgłaszać sprawy, którymi powinny się zająć służby miejskie. To nowy kanał komunikacji między miastem a mieszkańcami – mówi Olga Dzieciątkowska z UM Poznań. Miesięcznie mieszkańcy przekazują w ten sposób miastu ok. 700 zgłoszeń. Ale to nie wszystko. Aplikacja ma wiele innych funkcjonalności. Na przykład daje dostęp do harmonogramu odbioru odpadów, co jest ważne dla posiadaczy domków jednorodzinnych. Służy do przesyłania powiadomień o zdarzeniach w mieście, jak mecz piłkarski, które mogą spowodować utrudnienia na danym obszarze. Aplikacja, z której korzysta już 18 tys. poznaniaków i gości miasta, umożliwia też dostęp do najpopularniejszych stron miast czy usług miejskich. Dzięki niej można skorzystać np. z wyszukiwarki cmentarnej czy uzyskać informacje o parkingach miejskich.
Innowacje w energetyce
Miasta odpowiadają na niemal 80 proc. światowego zużycia energii i za 70 proc. emisji CO₂ spowodowanych przez człowieka. Ogrzewanie, klimatyzacja, podgrzewanie wody, oświetlenie pomieszczeń… Z kolei zabezpieczenie energii dla mieszkańców miast jest niezbędne do zapewnia bezpieczeństwa i komfortu życia. W zmniejszeniu konsumpcji energii przez mieszkańców miast i ograniczeniu emisji również mogą pomóc innowacje, np. fotowoltaika na dachach domów. Z widokiem paneli na domach jednorodzinnych już się oswoiliśmy, natomiast coraz częściej to rozwiązanie pojawia się też na budynkach należących do prywatnych firm czy budynkach użyteczności publicznej, np. szkołach czy domach kultury.
Na przykład w Barcelonie instalacja zamontowana na dachu jednej ze szkół zapewnia ok. 30 proc. energii samej placówce oświatowej, a oprócz tego pozwala też zmniejszyć rachunki okolicznym mieszkańcom. Uczestnictwo w projekcie na tym etapie jest dobrowolne i bezpłatne. Mimo że w Polsce nie mamy tyle słońca co w Hiszpanii, podobne rozwiązania są wdrażane w Krakowie, Warszawie, Sosnowcu i Kobylicy. Umożliwiają uzupełnienie źródeł energii o własną mikroelektrownię słoneczną i pozwalają – według szacunków – na oszczędność od 30 do 60 proc. kosztów energii. Innym rozwiązaniem, na które warto zwrócić uwagę, jest też budownictwo niskoenergetyczne. W Markach pod Warszawą działa kompleks zeroenergetyczny – Mareckie Centrum Edukacyjno-Rekreacyjne. System zintegrowanych paneli fotowoltaicznych, pomp ciepła, urządzeń odzysku energii cieplnej i termoizolacji sprawiają, że w rocznym bilansie produkuje on tyle energii, ile zużywa. Co ciekawe, jako izolację na jednym z budynków zastosowano tzw. dach bagienny, który wymagał sprowadzenia roślinności z Borów Tucholskich.
Przykłady innowacji w gospodarce energią w miastach można mnożyć. Jeden z budynków w Hamburgu, BIQ Bio Intelligent Quotient, zyskał niezależność energetyczną dzięki wykorzystaniu fotosyntezy z hodowanych na fasadzie alg. Z kolei we Włoszech, w Mediolanie, roślinność na dwóch wieżowcach Bosco Verticale pozwala na obniżenie ich temperatury latem o 3℃ i tworzy izolację termiczną zimą, co oczywiście zmniejsza koszty klimatyzacji i ogrzewania.
Zamykanie obiegu
Kolejnym wyzwaniem dla miast, z którym pozwalają sobie radzić nowe technologie, jest stale zwiększająca się ilość odpadów. Kluczem do jego rozwiązania jest spojrzenie na odpady jak na surowce i ponowne wprowadzanie ich do obiegu. Nawet w przypadku odpadów medycznych, których ponowne wykorzystanie wydawałoby się niemożliwe. Ograniczenie używania jednorazowego plastiku w medycynie jest bardzo trudne ze względu na higienę i idące z nią w parze bezpieczeństwo pacjentów. Natomiast Duńczycy udowodnili, że plastik wysokiej jakości (głównie PP i HDPE), pochodzący np. z rurek anestezjologicznych i butelek na środki odkażające, nadaje się do ponownego wykorzystania. W jednym z duńskich kompleksów przyszpitalnych powstał „Cyrkularny plac zabaw”, zbudowany z plastiku pozyskanego właśnie z recyklingu odpadów medycznych z trzech szpitali. Służy on nie tylko pacjentom, ale również okolicznym mieszkańcom, w tym osobom z niepełnosprawnościami.
Polacy też mają się czym pochwalić. Latem na rynku w Katowicach można testować meble wykonane z przetworzonych ubrań. Wykorzystywany do ich wytworzenia kompozyt to VIVE Texcellence, który powstaje z rozdrobnionych, poddanych obróbce termicznej ubrań i opakowań foliowych, w których są dostarczane. Wyglądem przypomina drewno i nadaje się do obróbki stolarskiej. Jego wielką zaletą jest odporność na warunki atmosferyczne oraz działania biologiczne (grzyby, szkodniki). Finowie z kolei postanowili rozwiązać problem elektrośmieci. Wymyślili telefomaty – urządzenia, do których można oddać lub sprzedać używany smartfon, a w zamian dostać pieniądze lub odnowiony sprzęt. Inicjatywa ta jest bardzo potrzebna, ponieważ według danych z Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Europejczycy przechowują ponad 700 mln nieużywanych telefonów. Odnawianie sprzętów elektronicznych pozwala zmniejszyć ślad węglowy aż o 78% w porównaniu do produkcji nowych urządzeń.
Jakie będą miasta przyszłości? Wiele wskazuje na to, że będą coraz mocniej kształtowane przez technologię. Jest to ogromna szansa na uczynienie ich bardziej przyjaznymi dla ludzi. Dzięki innowacjom możemy poradzić sobie ze zwiększającą się ilością śmieci, smogiem czy rosnącym zapotrzebowaniem na energię, czego dowodem są przywołane wcześniej przykłady. Coraz więcej osób jest świadomych zachodzących zmian klimatycznych, w związku z czym wzrasta poczucie, że konieczne jest zmodyfikowanie podejścia do funkcjonowania miast. To pozwala mieć nadzieję, że miasta przyszłości będą miejscami dobrymi do życia.
Przy przygotowaniu tekstu wykorzystano kompendium opracowane przez PZU „Moc naszych miast” i informacje uzyskane podczas webinaru „Zastosowanie internetu rzeczy (IoT), sztucznej inteligencji (AI) oraz big data w miastach”.
PZU, ESG i miasta
Kwestią jakości życia w miastach zajmują się organizacje międzynarodowe, na czele z ONZ, (wśród 17 celów zrównoważonego rozwoju ONZ 11. dotyczy zrównoważonych miast i społeczności), organizacje krajowe, dziesiątki gremiów doradczych i całe sztaby specjalistów, jak również same miasta. Swoją cegiełkę postanowił dorzucić również największy polski ubezpieczyciel. PZU przygotował kompendium wiedzy „Moc naszych miast”, będące zbiorem inspiracji i wskazówek dla samorządów, lokalnych instytucji i społeczności, a także organizacji społecznych i wszystkich tych, którym zależy na uczynieniu miast bardziej przyjaznych dla mieszkańców i środowiska. PZU jest również partnerem 10. edycji projektu Eco-Miasto (https://www.eco-miasto.pl/pl/), realizowanego przez UNEP/GRID-Warszawa.