Zielona transformacja – wyzwanie i szansa dla małych i średnich polskich firm

Tegoroczne badanie Eurobarometr, przeprowadzone na małych i średnich firmach w UE pokazuje, że dotychczas jedynie 24 proc. z nich ma konkretny plan zmniejszenia śladu węglowego, a jedna trzecia (32 proc.) ma w swoim asortymencie produkty ekologiczne. Chociaż jest to solidna poprawa w stosunku do wyników tego badania z 2018 r. i obiecujący początek, biorąc pod uwagę presję czasu związaną z dynamiką zmian klimatycznych, konieczne jest przyspieszenie.

Jak wykorzystać szansę?

Transformacja energetyczna to jeden z globalnych megatrendów – nieodwracalny i długoterminowy. Wyniki badania Deloitte (1), zrealizowanego wśród członków zarządów firm wskazują, że aż 97 proc. przedsiębiorstw już odczuło negatywne skutki zmian klimatu, połowa przyznała, że wpłynęły one na działalność operacyjną, głównie poprzez zakłócenia łańcuchów dostaw.

Dla wielu firm z sektora MŚP przestawienie działalności na zrównoważone tory stanowi ogromne wyzwanie ekonomiczne. Z drugiej strony jednak, dzięki płaskiej strukturze organizacyjnej mogą one szybciej niż duże przedsiębiorstwa dostosować się do zmian na rynku. Jak wynika z raportu „Zrównoważone finansowanie a MŚP” przygotowanego przez Wise Europa i Santander Bank Polska, transformacja niesie szereg szans. Pierwsza z nich to szansa na poprawę pozycji rynkowej, dzięki większej elastyczności w reagowaniu na zmiany klimatyczne, wynikająca z wprowadzonych innowacji. Druga to szybszy rozwój, na który wpływ ma rosnący popyt na zrównoważone produkty i usługi. Trzecią z szans jest możliwość uzyskania przewagi konkurencyjnej – kryteria zrównoważonego rozwoju będą odgrywały coraz większą rolę w procesie doboru dostawców przez największe korporacje. Tym samym małe i średnie firmy nie wpisujące się w ten globalny megatrend mogą znaleźć się w przyszłości na marginesie biznesu. Dlatego powinny one skorzystać z czwartej z szans, którą jest dostęp do preferencyjnych form finansowania zrównoważonych inwestycji.

Jak więksi mogą pomóc mniejszym w ograniczaniu emisji?

Państwa członkowskie Unii Europejskiej porozumiały się w sprawie redukcji emisji gazów cieplarnianych o 55 proc. do roku 2030. Znaczącą rolę w procesie zielonej transformacji mogą odegrać duże korporacje. Jednak ograniczenie przez nich emisji nie wystarczy – ślad węglowy wytwarzany w łańcuchu dostaw jest średnio 11 razy wyższy niż ich własny (2). Stąd najwięksi gracze muszą nie tylko wymagać od swoich dostawców i partnerów – w przeważającej mierze firm z sektora MŚP – proklimatycznych zmian, ale także służyć im wskazówkami, a nawet narzędziami pozwalającymi zmniejszać ślad węglowy. Co ciekawe, są już korporacje, które oferują dostawcom nawet finansowanie przejścia na korzystanie z energii ze źródeł odnawialnych.

Jest to o tyle istotne, że jak wskazują wyniki ankiety przeprowadzonej przez SME Climat Hub (3) wśród właścicieli małych i średnich firm, aż dwie trzecie badanych jako kluczową barierę we wdrażaniu rozwiązań zmniejszających emisję wskazuje brak zasobów.

W Polsce wsparcie MŚP w zielonej transformacji jest szczególnie istotne – firmy z tego sektora stanowią bowiem przeważającą większość przedsiębiorstw, z tego aż 97 proc. mikroprzedsiębiorstwa (GUS, 2019). O ile ślad węglowy pojedynczej, małej firmy jest relatywnie niewielki, to w skali kraju bez zmian w tym sektorze osiągniecie celów klimatycznych nie będzie możliwe.

Zrównoważona transformacja MŚP – od modernizacji i zmiany sposobu działania po zmiany strategiczne

Zrównoważony rozwój obejmuje ograniczenie wpływu na środowisko i społeczność lokalną dzięki m.in. kompleksowemu odzyskiwaniu zasobów naturalnych, wykorzystaniu energii odnawialnej, oszczędzaniu energii lub wody. Z tego względu łączy się on z celami biznesowymi firm i ich codziennym funkcjonowaniem.

MŚP mogą zmieniać sposób działania czy prowadzić inwestycje modernizacyjne, oszczędzać materiały i energię, opracowywać technologie ograniczające negatywny wpływ na środowisko, modernizować urządzenia pod kątem bardziej efektywnego wykorzystania zasobów czy zmniejszenia emisji. Tego typu zmiany przyczyniają się do uzyskania przewagi konkurencyjnej, redukcji kosztów i podniesienia marż oraz budowania wizerunku firmy jako zrównoważonej, wpisującej się w globalny megatrend i stosującej zasady ESG (środowisko, społeczność, zarządzanie).

Kolejnym, wyższym poziomem transformacji jest zmiana celów strategicznych i operacyjnych firmy. Taki proces oznacza uwzględnienie w strategii firmy wpływu działalności przedsiębiorstwa na otoczenie. Obejmuje on skorzystanie z usług doradczych, pozwalających na zgromadzenie wiedzy i know-how na temat zrównoważonego rozwoju oraz źródeł jego finansowania, a także przeszkolenie managementu i pracowników pod kątem realizacji celów ESG. Dzięki temu firma może wyznaczyć oraz realizować długofalowe cele społeczne i środowiskowe. Takie kompleksowe podejście niesie zmianę priorytetów strategicznych i operacyjnych, a także zmianę kultury firmy w kierunku celów ESG.

Cyfryzacja to także zielone inwestycje

Zrównoważony rozwój potrzebuje technologii cyfrowych. Potencjał ten dostrzega Unia Europejska, dlatego strategia cyfrowa UE jest częścią unijnego Zielonego Ładu. W obecnej perspektywie budżetowej do roku 2027 znacząco zostały zwiększone nakłady także na rozwój technologii cyfrowych. Trwające dziesięciolecie ma być „cyfrową dekadą”, podczas której intensywnie wspierany będzie rozwój nowych technologii, infrastruktury 5G i sieci światłowodowej, innowacji związanych ze sztuczną inteligencją, komputerami kwantowymi i blockchain. Dla wielu przedsiębiorstw może to być ogromna szansa na zmianę technologiczną, unowocześnienie parku maszyn i automatyzację procesów. Projekty cyfrowe związane z redukcją zużycia surowców, wody, papieru czy emisji potrzebnych do wyprodukowania towaru lub dostarczenia usługi mogą się wydatnie przyczynić do realizacji celów ESG i zielonej transformacji firm.

Z jakiego finansowania korzystać?

Z punktu widzenia polityki publicznej wyzwaniem jest ukształtowanie instrumentów wsparcia i regulacji, które przyczynią się do tego, by firmy MŚP powszechnie stosowały strategiczne założenia polityki klimatycznej – w szczególności redukcji emisji CO2, rozwoju OZE, termomodernizacji – oraz polityki środowiskowej, obejmującej m.in. rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym, likwidację smogu i zrównoważoną gospodarkę wodną.

Z perspektywy MŚP kluczowe jest zmniejszenie ryzyk związanych z finansowaniem zrównoważonych inwestycji – poprzez system publicznych gwarancji kredytowych, programy dotacyjne dot. OZE czy wymiany źródeł ciepła oraz tworzenie rynku na zielonych rozwiązań dzięki zamówieniom publicznym w tym obszarze.

Ogromną rolę ma do odegrania także sektor finansowy – oferując m.in. nowe produkty dla zielonych MŚP oraz finansowanie proklimatycznych zmian. W procesie tym ważne jest przygotowanie dokumentacji czy biznesplanu, optymalnie bazujących na szerszej biznesowej strategii zrównoważonego rozwoju. Pomocne może być w tym korzystanie z wielu istniejących możliwości szkoleniowych i doradczych, ułatwiających zidentyfikowanie kluczowych opcji transformacyjnych i opracowanie listy niezbędnych kroków. Ponadto niezwykle ważne jest zakotwiczenie planów w megatrendach technologicznych i regulacyjnych oraz wskazanie szans rozwojowych, co potwierdza trafny kierunek planowanej inwestycji i może mieć wpływ na łatwiejszy dostęp do finansowania.

Zawsze warto rozważyć pozyskanie finansowania z kilku źródeł np.: kredytu bankowego, funduszy venture capital, leasingu, grantów, funduszy europejskich, gwarancji bankowych, crowdfundingu czy faktoringu. Przydatne mogą być też instrumenty pomocowego finansowania inwestycji z gwarancjami np. Biznesmax. Rosnącym trendem na świecie jest także realne, finansowe wsparcie zielonej transformacji MŚP przez współpracujące z nimi korporacje.

Rozwiązania ułatwiające finansowanie proekologicznej transformacji małych i średnich są kluczowe. Bez zielonych zmian w sektorze MŚP osiągnięcie celów klimatycznych nie będzie możliwe – zarówno w Polsce jak i w całej Unii.

Łukasz Gabler, menedżer ds. public policy, Santander Bank Polska

1. https://www2.deloitte.com/global/en/pages/risk/articles/2021-climate-check-business-views-on-environmental-sustainability.html

2. https://www.cdp.net/en/articles/companies/smes-equipped-to-join-race-to-net-zero-with-dedicated-c3. limate-disclosure-framework

3. https://smeclimatehub.org/new-survey-reveals-small-business-barriers-climate-action/